استفاده از سامانه های سونار، قدمتی تقریبا 100 ساله دارد. با ورود زیردریایی ها به عنوان یک سلاح تاثیرگذار به میادین نبرد در جنگ اول جهانی، لزوم کشف و مقابله با آنها جزء یکی از اولویت های نیروهای دریایی جهان تبدیل شد. به طور کلی و به زبانی ساده، سامانه سونار در حقیقت یک پخش کننده امواج صوتی در زیر آب است که با برخورد به اهداف زیر آبی مثل زیردریایی و انعکاس دادن امواج آنها را کشف می کند.

با پیشرفت علوم دریایی، سیستم های سونار نیز به موازات سایر بخش ها پیشرفت کرده و کارهای جدیدی نیز برای این سامانه تعریف شد. کشف مین های دریایی، یافتن اشیاء غرق شده در دریا، نقشه برداری از سطوح زیرآبی و کنترل خطوط ارتباطی و انتقال انرژی زیر آبی از جمله کاربری های جدید سونار است.

آنچه که مشخص است سونارهای معمولی توانی در این حد نداشته و بایستی گونه جدیدتر و پیشرفته تری از این سامانه ها برای عملیات های مورد نظر که در بالا اشاره شد مجهز می شدند. سامانه های سونار تصویر ساز رنگی با قابلیت «ساید اسکن»، سیستم مورد نظر برای انجام این ماموریت ها می باشند.

ساختار کلی این سامانه های مدرن به این شکل است که محفظه حاوی تولید کننده امواج مورد نظر که معمولا به شکل یک استوانه بوده و با یک کابل به زیردریایی و یا کشتی متصل است، پس از رسیدن به محل مورد نظر انتشار امواج صوتی را آغاز می کند. معمولا این گونه از سامانه های سونار، فرکانس هایی با قدرت 100 تا 500 کیلوهرتز را ایجاد کرده و پخش می کنند.

با برخورد این امواج صوتی که در جهت های گوناگونی منتشر می شود، طیف صوتی نیز برگشت پیدا می کند که توسط گیرنده های موجود در محل که بر روی شناور مادر نصب شده است، دریافت می شود. سپس این انعکاس های صوتی در قالب اطلاعات صوتی آنالیز شده و تبدیل به تصویر می شوند. بنا بر نوع عملیات مورد نیاز، این سامانه توان تهیه تصاویر 2 بعدی و سه بعدی از منطقه مورد نظر را دارد.

اموری که این سامانه در آن کاربرد دارد امروزه از جمله مهمترین عملیات های دریایی نظامی و همچنین غیر نظامی به حساب می آید. به عنوان مثال، بحث نقشه برداری از زیرآب در اموری مثل تهیه مسیر برای لوله کشی های زیر آبی، کابل کشی و مسئله حفاری های مورد نیاز برای اکتشاف نفت و گاز نیز بسیار مهم است. در زمان وقوع هر گونه حادثه برای این خطوط و قبل از آغاز هر گونه عملیات تعمیر، این گونه سامانه ها برای درک موقعیت به کار می روند.

بحث اکتشافات زیر سطحی نیز از دیگر حوزه هایی هستند که می توان در آن از این سامانه بهره برد. کشف کشتی های غرق شده قدیمی ، بازیابی آثار باستانی و اکتشافات باستانی زیر آبی از جمله این فعالیت ها می باشند.

از سوی دیگر کشف مین یکی از مسائل بسیار مهم در جنگ های دریایی است که برای سالهاست ذهن فرماندهان دریایی را به خود معطوف کرده است. بحث نقشه برداری از کف دریا و اقیانوس ها نیز مسئله بسیار مهمی خصوصا برای واحدهای زیر سطحی به حساب می آید که در نیروی دریایی کشورمان نیز با توجه به افزایش حضور جمهوری اسلامی ایران در آبهای آزاد، این نیاز برای نیروی دریایی ارتش، بیش از گذشته حائز اهمیت است.

اطلاع از وضعیت پستی و بلندی های زیر آب و تهیه نقشه از آن یکی از مهمترین و در عین حال پایه ای ترین نیازها برای یگان های زیر سطحی است که با شناخت دقیق این مناطق و داشتن نقشه آنها، شناورهای مورد نظر می توانند به راحتی در عمق های پایین و در فضاهای تنگ نیز به مانور بپردازند.

امروزه در زمینه تولید این گونه از سامانه های سونار شرکتهایی مثل Raytheon ،Northrop Grumman و L-3 Klein  از آمریکا، Kongsberg Maritime از نروژ، Thales از فرانسه و Ultra Electronics از انگلستان از جمله شرکت های پیش رو در این حوزه هستند. زیردریایی های اتمی کلاس لس آنجلس نیروی دریایی آمریکا، شناورهای نقشه برداری اقیانوسی کلاس Echo در نیروی دریایی سلطنتی انگلستان و شناورهای ضد مین کلاس Alta نیروی دریایی نروژ از جمله کاربران این گونه سامانه های سونار هستند.



صنایع دفاعی کشورمان نیز طی سالهای اخیر برای تامین نیاز نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران به تولید سامانه سونار تصویر ساز رنگی اقدام کرده است. بر خلاف اکثر سامانه های سونار در این گروه که در محدوده 100 تا 500 کیلوهرتز فعال هستند، سامانه سونار ایرانی با توان فرکانسی 675 کیلو هرتز فعالیت می کند.

این افزایش توان، دقت و کیفیت تصاویر نهایی را نیز افزایش داده و تصاویری با کیفیت 640 در 480 پیکسل با قدرت تفکیک 128 رنگ را تولید می کند.


بر اساس اطلاعات منتشره، این سامانه استوانه ای شکل، 7 کیلو وزن داشته و به وسیله یک کابل توان پایین رفتن تا 100 متر در زیر آب از نقطه رهایی را داشته و نهایتا می تواند تا عمق 300 متری زیر آب فعالیت کند. با شروع فعالیت این سامانه امواج مورد نظر خود را تا فاصله از 100 متری اطراف پخش کرده و با توجه به نیاز می توان سرعت ارسال سیگنال ها را در 4 وضعیت کند ، متوسط ، سریع و سریع تر تنظیم کرد.

یکی از دستاوردهای مهم استفاده از این سونار جدید، اشراف کامل بر آب های مهمی چون خلیج فارس و دریای عمان است. بر اساس اعلام پایگاههای تخصصی، عمیق ترین نقطه خلیج فارس با عمق ۹۳ متر در ۱۵ کیلومتری تنب بزرگ و کم عمق ترین نقطه آن با عمقی بین ۱۰ تا ۳۰ متر در سمت غرب است و برای کف نشینی موفق یک زیردریایی، جزئیات مختلفی مورد نیاز است که یکی از مهمترین آنها داشتن نقشه و مختصات دقیق محل مورد نظر است که نیاز به "هیدروگرافی" کامل خلیج فارس دارد که با این سونار، چنین اقداماتی بهتر و دقیق تر از گذشته انجام خواهد شد.

با توجه به دستاوردهای عملیاتی مانند «کف‌نشینی زیردریایی ایرانی» در اعماق خلیج‌فارس که نیروی دریایی کشورمان در سالهای گذشته داشته است، عملیاتی شدن این چشم جدید شناورهای ایرانی، کمک خواهد کرد چنین عملیات های متبحرانه ای بهتر و با کمیت بیشتری در مناق مختلف صورت بگیرد.